Terapeuta EFT koncentruje się na historii relacji i więzi klienta, traktując ją jako sposób na zrozumienie powtarzalnych strategii, które klienci indywidualni, pary i członkowie rodzin wykorzystują w reakcji na postrzegane zagrożenie poczucia bezpieczeństwa. Terapeuta, będąc konsultantem procesu, bierze również pod uwagę doświadczenie w tu i teraz oraz sposoby manifestowania owych powtarzalnych strategii w trakcie sesji, w tym w relacji z terapeutą.
Model CARE został zapoczątkowany w trakcie konsultacji przypadków i dyskusji prowadzonych pomiędzy pięcioma autorami tego artykułu. Ogólnym celem tych rozmów było zwrócenie szczególnej uwagi na kontekst (ang. context) i bardziej formalne włączenie go do naszej pracy. Akronim CARE, powstały z pierwszych liter angielskich słów Context (kontekst), Attachment (przywiązanie/więź), the Relationship (relacja, tu: przymierze terapeutyczne) oraz Emotion (emocje), opisuje cztery wymiary uznawane za centralne w naszej pracy (Johnson & Campbell, 2021; Furrow, et al., 2021). W tym artykule wykorzystujemy model CARE, aby uwypuklić i zobrazować to, jak terapeuta EFT dostraja się i odnajduje kierunek w trakcie początkowych sesji, pozostając dostrojonym i skupionym na tych czterech wymiarach w miarę jak proces terapii postępuje. Każdy z wymiarów wraz z przykładem ilustrującym zastosowanie podejścia z modelu CARE został opisany poniżej.
KONTEKST (ang. CONTEXT)
Terapeuci EFT, jako otwarci i zaciekawieni słuchacze, towarzyszą klientom w badaniu ich przeszłych i obecnych doświadczeń, w tym doświadczeń międzypokoleniowych i tych związanych z szerszym kontekstem społeczno-kulturowym. Dostrajanie się do „C”, czyli kontekstu, to dostrajanie się do różnorodnych aspektów, które kształtują tożsamość i umiejscowienie społeczne, takich jak rasa, przynależność etniczna, duchowość, religia, płeć społeczno-kulturowa, seksualność, środowisko (w tym środowisko socjoekonomiczne, praca/przynależność organizacyjna, sąsiedztwo) oraz powiązane z tym doświadczenia, np. wrogość wobec osób niepełnosprawnych, rasizm, seksizm czy dyskryminacja. Kontekst to nie lista obszarów do wywiadu, ale raczej soczewka, przez którą przyglądamy się i zdobywamy informacje. Terapeuta zyskuje widzenie przez pryzmat osobistej historii klienta, „jego/jej historii”, tak jak kształtowała się ona w czasie. Kontekst odnajdujemy w bogatych opisach „mojego życia.”
„Nie wiem, kim jestem.”, wyznaje Yezda na początku terapii. Yezda niedługo ma wziąć ślub i rozważa posiadanie dzieci. Coraz bardziej zauważa w jaki sposób jej próby zapomnienia o przeszłości wpływają na jej nadzieje na przyszłość. Nie jest pewna czy poradzi sobie jako rodzic. Ma pewną świadomość bogatej historii kulturowej, którą jej rodzice przywieźli ze sobą do Kanady ale nie przyjęła jej, a rodzice jej nie podkreślali. Wręcz przeciwnie, ukrywali pewne aspekty swojej kultury i historii, co miało chronić ich dzieci przed dyskryminacją.
Terapeuta próbuje zbierać informacje i nie robić założeń. Tak jak gospodarz wita gościa, tak terapeuta, wiedziony wrażliwością i dostrojeniem, formułuje otwarte pytania, które zaczynają ukazywać sceny i tło świata klienta, i zachęca do uszczegółowiania i wyostrzania wizji, gdy opowiadana jest historia przywiązania klienta. Moglibyśmy na przykład poprosić Yezdę o podzielenie się ogólnymi spostrzeżeniami na temat życia, które jej rodzice pozostawili za sobą emigrując do Kanady, a następnie zbadać bardziej szczegółowo jej głębsze rozumienie tego życia. Terapeuta cały czas przyjmuje postawę ciekawości i kulturowej pokory. Gdy Yezda prowadzi nas przez swój dom, sąsiedztwo i szerszą, w „przeważającym stopniu białą wspólnotę”, otwiera różne drzwi i ukazuje swoje doświadczenie. Dorastała w domu, w którym wierzono zarówno w Boga jak i Allaha, choć nigdy nie praktykowano żadnej z religii wyznawanych przez jej rodziców. Jej zbliżający się ślub z białym partnerem to odejście od oczekiwań rodziny i dalsze dystansowanie się od niej .
WIĘŹ / PRZYWIĄZANIE (ang. ATTACHMENT)
Terapeuta EFT odnotowuje kluczowe relacyjne doświadczenia klienta, które ukształtowały jego obraz siebie i innych. Te doświadczenia mogą często rzucić światło na wtórne strategie stosowane przez klienta, które mają wpływ na regulację emocji. Dostrajanie się do „A”, czyli do kanału więzi, pozwala terapeucie wychwycić wątki (np. straty, opuszczenia i/lub naruszenia), które tworzą pryzmat postrzegania historii klienta. W podejściu CARE, terapeuta poszukuje nie tylko informacji na temat osób powiązanych z echami traumy klienta, lecz także kluczowych figur przywiązania i tych aspektów self, które mogą się wyłonić w trakcie procesu terapii jako potencjalnie leczące głosy i sprzymierzeńcy w poskromieniu echa traumy. Kiedy terapeuta jest w kanale więzi, zwraca uwagę na: potencjalne zasoby relacyjne i ich rozpoznawanie (np. dobre relacje intymne), czynniki ryzyka / podatność na zranienie (np. długotrwała, nasilona depresja w rodzinie, myśli i próby samobójcze) oraz czynniki związane ze sprężystością emocjonalną (np. umiejętności interpersonalne). W terapii indywidualnej EFT oraz w trakcie sesji indywidualnych towarzyszących terapii par, terapeuta odnotowuje miejsca prowadzące do przerażających, nieznanych, nieakceptowanych emocji oraz podąża ścieżkami potencjalnie wiodącymi do skojarzonych z tymi emocjami doświadczeń korektywnych, które ostatecznie odblokują przeszkody uniemożliwiające rozwój i poczucie więzi.
W historii dzieciństwa Yezdy było wiele takich miejsc. Yezda, najstarsza z trójki rodzeństwa, odmalowuje przejmujący obraz wczesnodziecięcej traumy (bycie świadkiem przemocy rodziców), przeplatanej czułymi chwilami spacerów z ojcem, w trakcie których wspólnie jedli krojone owoce. Wspomnienia związane z matką są natomiast w większości bolesne i mroczne. Yezda opisuje werbalną i fizyczną przemoc oraz czujność związaną z licznymi groźbami popełnienia samobójstwa przez matkę. Jako powierniczka matki, a zarazem opiekunka młodszego rodzeństwa, Yezda nauczyła się obdarowywać innych miłością. Jednocześnie, przyjmowanie miłości było dla niej zawsze trudniejsze. Poza domem rodzinnym, Yezda widzi siebie z dzieciństwa jako obserwatorkę innych dzieci bawiących się na placu zabaw. Próby uniknięcia bycia zastraszaną oraz znalezienia schronienia w tańcu były przy różnych sposobnościach udaremniane przez matkę. Pomimo wysiłków rodziców, by ukryć różnice, są one widoczne. Yezda, schwytana pomiędzy rozbieżnymi światami swoich rodziców i „w przeważającej mierze białej wspólnoty”, w której obecnie zamieszkuje, nie ma poczucia, że gdzieś przynależy.
Zdeterminowana, aby znaleźć lepsze życie, Yezda poszukiwała w okresie dorastania niezależności poprzez pracę i skupienie na mapie i liście uniwersytetów, które ozdabiały ściany jej sypialni. We wczesnej dorosłości, doświadczyła „prądu” w ciele w momencie poznania swojego narzeczonego. Teraz, dziesięć lat później, na progu zapisania kolejnego rozdziału życia, który być może obejmie dzieci, Yezda czuje, że poczucie braku jasności i tożsamości kulturowej przesunęło się na pierwszy plan.
RELACJA (ang. RELATIONSHIP)
Budowanie i podtrzymywanie roboczego przymierza jest dla terapeuty EFT kluczowe jako sposób na stworzenie relacji terapeutycznej opartej na zaufaniu i będącej bezpieczną przystanią dla klienta. W modelu CARE, „R” reprezentuje fundamentalną rolę przymierza terapeutycznego w tworzeniu korektywnych doświadczeń w postaci zaangażowanych emocjonalnie spotkań. Na początku terapii skupiamy się na stworzeniu silnego przymierza terapeutycznego/relacji terapeutycznej, a następnie monitorujemy jego jakość i zajmujemy się ewentualnymi problemami w tym obszarze. Bezzwłoczne reagowanie terapeuty jest kluczowe dla budowania poczucia bezpieczeństwa niezbędnego w podejmowaniu ryzyka i procesie rozwoju. Trudności w obszarze budowania zaufania, szczególnie na początku terapii, są normalne u klientów z doświadczeniem traumy. Sposobem radzenia sobie z tymi trudnościami jest uważne dostrojenie terapeuty i jego wrażliwość. Istotne różnice kontekstualne pomiędzy terapeutą a klientem są badane w atmosferze ciekawości i pokory kulturowej. Taka postawa ma na celu zbudowanie przestrzeni terapeutycznej, która, w atmosferze bezpieczeństwa, umożliwia eksplorację, odkrywanie i wzmocnienie poczucia zaufania do siebie i innych. Terapeuta buduje fundament pod przyszłą pracę poprzez dokładne odzwierciedlanie i uprawomocnianie przeszłych doświadczeń klienta z uwzględnieniem kontekstu tych doświadczeń oraz jego doświadczenia w tu i teraz. Wszystko po to, aby klient czuł się widziany i słyszany.
EMOCJE (ang. EMOTION)
Emocje są istotą doświadczenia i istotą EFT. „E” w modelu CARE rozpoznaje sposoby, w jakie terapeuta zajmuje się tym, CO mówi klient oraz tym JAK to mówi, tym samym uznając fakt, że kontekst i doświadczenie wpływa na ekspresję emocji. Ogniskujemy uwagę na procesie i treści. Specyficznymi składowymi procesu, które mogą się zmieniać kiedy klient dzieli się swoim doświadczeniem i przechodzi pomiędzy „tam i wtedy” a „tu i teraz”, mogą być: język ciała, wyraz twarzy czy ton głosu. Kiedy na przykład klient opisuje wydarzenie, które prawdopodobnie zrodziło poczucie bezradności, można usłyszeć złość w jego głosie. Terapeuta przygląda się doświadczeniu klienta i śledzi jego sposoby ekspresji i regulacji emocji, zauważając jak klient wyraża emocje (lub ich nie wyraża w przypadku odrętwienia czy odsuwania się od doświadczenia) oraz, jak je reguluje (np. lękowe/wysokie pobudzenie, unikające/niskie pobudzenie lub mieszanka obu sposobów regulacji). Kluczowe cechy zaburzeń emocjonalnych są odnotowywane (np. wysoki poziom lęku, czujność, unikanie behawioralne, wycofanie społeczne, samokrytycyzm), a szczególną uwagę zwraca się na uchwyty emocjonalne (ang. emotional handles), przejmujące zwroty, obrazy, kluczowe słowa i metafory, które najlepiej wychwytują i oddają wewnętrzne poczucie doświadczenia klienta. Wszystkie elementy modelu CARE są brane pod uwagę kiedy terapeuta bada możliwy wpływ norm kulturowych i innych norm związanych z ekspresją emocji, a także wpływ świata, postrzeganego jako w przeważającej mierze niebezpieczny, na poczucie zaufania klienta.
Kiedy towarzyszymy Yezdzie w terapeutycznym procesie badania kluczowych wydarzeń, które ukształtowały jej obraz siebie, otwierają się różne przejścia, a Yezda jest zachęcana do tego, aby bardziej poczuć to, czego w czasie gdy owe wydarzenia miały miejsce nie była w stanie poczuć bo było to nie do zniesienia. Teraz nie jest tam sama. Obecność terapeuty jest nowym zasobem wspierającym budowanie sprężystości emocjonalnej. Spotkania, na początku których Yezda bywa jak zwykle pełna stoicyzmu, mogą się teraz przekształcać w akty sprawczości. Przykład: Gdy Yezda wraca do jednej z wielu sytuacji obrazujących turbulencje w związku jej rodziców, jest teraz w stanie wyobrazić sobie siebie stojącą w przedpokoju domu rodzinnego i cicho krzyczącą do obojga rodziców: „Przestańcie!”. Kiedy ostrożnie opowiada o tym, co się właśnie stało, opisuje również mrowienie w palcach u stóp. Drżenie w jej głosie jest ciche, lecz słyszalne. Trauma zamieszkująca jej ciało budzi się, gdy ona podchodzi bliżej do swojego doświadczenia i swoich emocji w nowy sposób.
POZOSTAWANIE W DOSTROJENIU DO ELEMENTÓW MODELU CARE
W miarę jak terapeuta EFT kontynuuje dbanie o postępy w procesie terapii i w ciągły sposób odnosi się do elementów modelu CARE, wraz z aranżowaniem kolejnych odegrań w Ruchu 3 Tanga i równoległym wyłanianiem się korektywnych doświadczeń emocjonalnych proces nabiera rozpędu. Równolegle zwiększają się możliwości przyjmowania wsparcia przez Yezdę i jej poczucie bycia wspieraną. Również jej poczucie „ja” zaczyna się poszerzać. W połowie trwania procesu, w trakcie kolejnego odegrania w domu rodzinnym, młoda Yezda pyta starszą, mądrzejszą siebie: „Dlaczego nie zasługuję, aby być kochaną i chronioną?” Starsza Yezda zapewnia: „Ależ zasługujesz na miłość i ochronę! To nie jest w porządku. To nie twoja wina.” Jej potrzeba otrzymywania miłości zostaje uprawomocniona, a jej wartość uznana, co pozwala powoli uwalniać się od przeszłości.
W miarę postępów terapii, Yezda redefiniuje swoją pozycję w rodzinie jako osoby opiekującej się, chroniącej i powiernicy. Jest już w stanie wyobrazić sobie bycie asertywną wobec matki i jednoczesne schronienie się za przezroczystą tarczą. To przełomowa zmiana. Yezda mówi, że: „Czuje się mniej podatna na zranienie, jakby grunt pod [jej] stopami był stabilniejszy.” Teraz jest w stanie zacząć rezygnować z czujności i stoicyzmu, które ją ograniczały i uniemożliwiały zabawę gdy była małą dziewczynką oraz życie pełnią życia gdy dorosła.
Ponieważ uścisk przeszłości zelżał, Yezda zaczyna postrzegać rodziców w innym świetle. Wprowadza zmiany w relacji z nimi i z rodzeństwem. Wspomnienia ojca, jego delikatnego dotyku i jego wysiłków, aby ją chronić, są teraz na pierwszym tle. Nowe spojrzenie na matkę, na jej życie ograniczone przez małżeństwo, płeć kulturową i dyskryminację, wzbudza więcej współczucia, choć nadal jest ono przemieszane z ostrożnością i sceptycyzmem wobec możliwości zaufania matce i zbliżenia się do niej.
Końcowe etapy terapii są naznaczone zwiększoną ciekawością Yezdy wobec rodziców oraz ich doświadczenia dorastania w dwóch odrębnych światach. Zdobywszy poczucie sprawczości wokół odzyskiwania dla siebie rodzinnej historii, historii, która wzbogaciła jej tożsamość kulturową, Yezda podjęła kroki, żeby otrzymać obywatelstwo każdego z krajów pochodzenia jej rodziców. Najbliżsi zauważyli jej wysiłki ukierunkowane na zatroszczenie się o siebie poprzez bardziej asertywne wyrażanie swoich potrzeb i podkreślanie, że jej potrzeby są ważne. Równolegle, Yezda nauczyła się być mniej poważna, za to bardziej spontaniczna. Wszystkie te zmiany wymagały nowych reakcji osób z jej otoczenia, w tym jej męża, który dopasował się do nich i zaakceptował jej nową pewność siebie i autentyczność. Yezda dołączyła również do zarządu organizacji non-profit zajmującej się wspieraniem kobiet i dzieci narażonych na przemoc domową, nadużycia i/lub dyskryminację.
Yezda jest teraz pewna siebie. Zamierza nadal się rozwijać i budować życie osobiste i rodzinne o jakim marzyła w młodości. Teraz chce to robić w sposób, który pomoże jej nie tylko zintegrować trudne aspekty przeszłości, ale również bogatą przeszłość kulturową i czułe wspomnienie, które kiedyś zakopała.
WNIOSKI
Nasze zainteresowanie elementami modelu CARE wyrasta z rozmów, konsultacji i koleżeńskiej ciekawości. Wyrasta również z naszego, jako społeczności EFT, zaangażowania w próby lepszego dostrojenia się do doświadczeń naszych klientów. Dostrojenia, które umożliwia zobaczenie i usłyszenie klientów w kontekście ich życiowych doświadczeń, obecnych i wcześniejszych, w tym doświadczeń międzypokoleniowych i społeczno-kulturowych. To z tego miejsca można budować przymierze będące bezpieczną przystanią, platformę, która umożliwia klientom rozpoczęcie procesu dostrzegania i poszerzania obrazu siebie oraz kształtowanie bezpiecznych więzi, które wspierają wzrost i rozkwit. Bierzemy sobie, jako terapeuci EFT, do serca konieczność bycia dostępnymi, responsywnymi i emocjonalnie zaangażowanymi (ang. A.R.E.) i wiemy, że kluczowym jest, żebyśmy robili to z troską o włączanie składowych modelu CARE.
Autorzy artykułu: Dr Leanne Campbell, certyfikowana trenerka EFT z Vancouver Island Center for EFT w Kanadzie; Dr Jim Furrow, certyfikowany trener EFT z Seattle Centre for EFT w USA; Dr Sue Johnson, certyfikowana trenerka EFT z Vancouver Center for EFT w Kanadzie; Dr Zemed Berhe – konsultantka ds. różnorodności; Dr Feion Villodas – konsultantka ds. różnorodności
Artykuł został oryginalnie opublikowany po angielsku w newsletterze ICEEFT nr 52, luty 2022. Tłumaczenie za zgodą ICEEFT (Międzynarodowe Centrum Doskonałości w EFT).
Przetłumaczyła Beata Zielińska-Rocha – superwizorka EFT w procesie szkolenia, certyfikowana terapeutka EFT, certyfikowana terapeutka Stowarzyszenia INTRA, współzałożycielka Stowarzyszenia EFT Polska (PSEFT) oraz Ośrodka Psychoterapii W RELACJI w Warszawie.
Korekta językowa tekstu: Kamila Kaźmierczak
